Η επιθυμία του ανθρώπου να εξερευνήσει τον υποβρύχιο κόσμο είναι τόσο παλιά όσο και ο ίδιος ο άνθρωπος. Στην Ελλάδα, μια χώρα με περισσότερα απο 16.000 χλμ ακτογραμμής , η καθημερινή ζωή συνδέεται άμεσα με την θάλασσα. Περίκλειστη και πανάρχαια η Μεσόγειος με τις απότομες βραχώδεις ακτές , τα μεγάλα βάθη, τα διάφανα κρυστάλλινα νερά , κρύβει μέσα της εναν μαγικό κόσμο ελάχιστα γνωστό σε πολλούς! Η είσοδος στον υπέροχο κόσμο της θαλάσσιας ζωής προκαλεί τον σεβασμό και την αλληλεγγύη προς τον μοναδικό κόσμο της Μεσογείου και εμπνέει μικρούς και μεγάλους να ευαισθητοποιούνται και να κινητοποιούνται για θέματα που αφορούν το υγιές μέλλον του θαλάσσιου περιβάλλοντος. 

Γραφικός οικισμός του κοντά στην θάλασσα με υπέροχη αμμουδιά Οι ενδείξεις από ευρήματα για την εμφάνιση ζωής χρονολογούνται 14ο αιώνα. Η παράδοση αναφέρει ότι ένα ποτάμι τη διέσχιζε και παρείχε ποσότητες νερού ικανές για να δουλέψει ένα υδροληπτικό εργαστήριο επεξεργασίας μάλλινων ενδυμάτων. Τριστινίκα είναι υποκοριστικό και σημαίνει μικρή τρίστα (μικρή υδρίστρια), κατά άλλους στο χώρο εκείνο έγινε μια μάχη όπου οι επιδρομείς ήτανε τριπλάσιοι απ΄ τους κατοίκους και για να νικήσουν έπρεπε ο καθένας να σκοτώσει τρείς τουλάχιστον (τρεις και νίκα)

Η αρχαία Ποτίδαια ιδρύθηκε το 600 π.Χ. στον αυχένα της χερσονήσου της Παλήνης. Όπως προκύπτει από το όνομα της πόλης προστάτης της ήταν ο Ποσειδώνας. Κατά τη διάρκεια της εκστρατείας του Ξέρξη εναντίον της Ελλάδας 480 π.Χ. η πόλη ηττήθηκε ύστερα από πολιορκία. Ένα χρόνο όμως αργότερα ανασυγκροτήθηκε και αντιστάθηκε στην πολιορκία του Αρτάβαζου. Την ίδια χρονιά ήταν η μόνη πόλη της Μακεδονίας που μαζί με άλλες Ελληνικές πόλεις συμμετείχε στη μάχη των Πλαταιών.Το 349/8 π.Χ. η πόλη ακολουθεί την τύχη των άλλων πόλεων της Χαλκιδικής και ενσωματώνεται δηλαδή στο Μακεδονικό Βασίλειο. Μετά από εγκατάλειψη 40 χρόνων περίπου, το 316 π.Χ. ο Κάσσανδρος χτίζει στη θέση της Ποτίδαιας μια νέα πόλη στην οποία δίνει το όνομά του : Κασσάνδρεια Στο διάστημα που ακολουθεί ως την κατάληψη της Μακεδονίας από τους Ρωμαίους (168 π.Χ.) η Κασσάνδρεια εξελίχθηκε σε μια από τις ισχυρότερες πόλεις της Μακεδονίας. Στην περίοδο αυτή τοποθετείται πιθανότατα και η διάνοιξη της διώρυγας, πράγμα που διευκόλυνε την ναυσιπλοΐα και έδωσε ώθηση στο εμπόριο και την οικονομική ανάπτυξη.Το 168 π.Χ. υποτάχθηκε στους Ρωμαίους και γνώρισε νέα άνθιση. Η παρακμή της πόλης συνδέεται με τις επιδρομές των Ούννων οι οποίοι το 540 π.Χ. εισέβαλαν στη Μακεδονία. Έτσι, παρόλες τις προσπάθειες του Ιουστινιανού τον 14ο αιώνα μ.Χ. πηγές κάνουν λόγο για ολοκληρωτική ερήμωσή της. Το κάστρο της, σημαντικό για την ασφάλεια ολόκληρης της χερσονήσου, δέχτηκε επισκευές από τον Ιωάννη Ζ Παλαιολόγο το 1407, καθώς και από του βενετούς αργότερα. Το 1430 η πόλη υποτάσσεται στους Τούρκους. Με την επανάσταση του 1821 οι παλιές οχυρώσεις επισκευάζονται και επαναχρησιμοποιούνται, ενώ την ίδια περίοδο τοποθετείται η νέα διάνοιξη του καναλιού. Το 1821 οχυρώνονται στο κάστρο της οι επαναστατημένοι Χαλκιδικιώτες αγωνιζόμενοι σκληρά πριν γίνει ο "χαλασμός της Κασσάνδρας", το γνωστό "ολοκαύτωμα" που η επέτειός του γιορτάζεται με μεγάλη επισημότητα κάθε χρόνο στις 14 Νοεμβρίου. Κτίστηκε τον 7o π.Χ αιώνα από Κορίνθιους εκεί όπου προϋπήρχε πόλη με το όνομα "Παλλήνη" και λόγω της σπουδαίας της θέσης έγινε ισχυρή. Ήταν η μόνη πόλη της Χαλκιδικής που πήρε μέρος στη μάχη των Πλαταιών και το όνομά της γράφτηκε στον Χάλκινο τρίποδα που αφιερώθηκε από τους νικητές στους Θεούς.

Στο Καστέλι βρίσκεται στην περιοχή του Νέπωσι και είναι κτισμένο κατά τον 5ο μ.Χ. αιώνα σε θέση κατοικημένη τουλάχιστον από τον 2ο π.Χ. αι. Τα συμπεράσματα από την επιφανειακή μέχρι στιγμής μελέτη του κάστρου είναι τα εξής : Στην κορυφή ενός οχυρού λόφου, φύσει και θέσει απόρθητου, είναι κτισμένο ένα κάστρο το "Καστέλλι", όπως το ονομάζουν οι Παλαιοχωρινοί, το μεγαλύτερο στη Χαλκιδική. Η μόνη σύνδεση του λόφου με το βουνό είναι ένα στενό απόκρημνο μονοπάτι. Βρέχεται από τρεις πλευρές από τον "Παλαιοχωρινό λάκκο", βασικό παραπόταμο του Χαβρία, που ακούγεται βουερός στο βάθος χαράδρας 30 - 40 μέτρων. Περιβάλλεται σε μεγάλη ακτίνα από τοπίο ιδιαίτερου φυσικού κάλλους, με οργιαστική βλάστηση. Το κάστρο καταλαμβάνει έκταση 15 στρεμμάτων (σε επίπεδο) και περιστοιχίζεται από τείχος μήκους 800 - 1000 μέτρων περίπου και ύψους 4 - 5 μέτρων. Το τείχος φαίνεται να έχει τρεις οικοδομικές φάσεις, που ξεχωρίζουν στο ύψος και δείχνουν πόσες φορές ανακατασκευάσθηκε μετά από καταστροφές.

Η πόλη αποτελεί τον αρχαιότερο οικισμό της Χαλκιδικής. Ονομαζόταν Σερμύλια στην αρχαιότητα και κατά το Μεσαίωνα Ερμύλια. Η περιοχή κατοικήθηκε από τα προϊστορικά χρόνια. Η αρχαία Σερμύλη βρισκόταν στη θέση της περιοχής που λέγεται σήμερα Πλατιά Τούμπα. Επίσης, στην περιοχή βρισκόταν και η αρχαία Καλλίπολη (σήμερα αρχαιολογικός χώρος). Τα τελευταία χρόνια ανακαλύφθηκε στην περιοχή νόμισμα, το οποίο χρονολογείται από το 500 π.Χ. περίπου.Η περιοχή ήταν Μετόχι της Μονής Δοχειαρίου και από αυτήν την εποχή σώζεται ο ανεμόμυλος, που αποτελεί αξιοθέατο. Ο ναός του Αγίου Γεωργίου χρονολογείται από το 1818. Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, η Ορμύλια ήταν ο χώρος όπου αποβιβάστηκε ένοπλο σώμα απαρτιζόμενο από πρόσφυγες Μακεδόνες, το 1854, που είχε οριστεί από τον Όθωνα για να προκαλέσει γενικό ξεσηκωμό. Ωστόσο, η εξέγερση αυτή συντρίφθηκε από τους Τούρκους. Επίσης, στον ίδιο τόπο αποβιβάτηκαν οι επικεφαλής της κρητικής εξέγερσης (1866-1869), Λεωνίδας Βούλγαρης και Καπετάν Γεωργάκης ο Μαδεμοχωριανός, η οποία επίσης απέτυχε και κατεστάλη από τους Τούρκους πριν καλά καλά ξεκινήσει. [2]. Στο κτήριο του Δημαρχείου στεγαζόταν παλιά το Δημοτικό Σχολείο, που είχε οικοδομηθεί το 1909, με αυτοκρατορικό μονόγραμμα του Σουλτάνου Αμπντούλ Χαμίτ, με χρονολογία 1907.

Ένας από τους σημαντικούς ναούς που έχουν εντοπιστεί στη Χαλκιδική είναι και αυτός του Άμμωνα Δία, ο οποίος αποκαλύφθηκε το 1969 με αφορμή την ανέγερση ξενοδοχείου, οπότε προκλήθηκε μερική καταστροφή της κρηπίδας (βάσης) του λατρευτικού κτηρίου. Η ανασκαφική έρευνα που συνεχίστηκε και τα επόμενα έτη 1970, 1971 και 1973 έδειξε ότι στη θέση αυτή της χερσονήσου της Κασσάνδρας ιδρύθηκε κατά το β' μισό του 8ου αιώνα π.Χ., από τους Ευβοείς αποίκους της πόλης Άφυτις, ιερό Διονύσου που λατρευόταν μαζί με τις Νύμφες στο σπήλαιο κάτω από το βράχο στη νοτιοδυτική πλαγιά του χώρου. Η λατρεία στο σπήλαιο, όπου οι πιστοί έφθαναν με λαξευτή κλίμακα, συνεχίστηκε και κατά τους επόμενους αιώνες μέχρι και το 2ο αιώνα μ.Χ. Στην επίπεδη επιφάνεια, στο βόρειο τμήμα του χώρου, ιδρύθηκε προς το τέλος του 5ου αι. π.Χ. ιερό του αιγυπτιακής προέλευσης θεού Άμμωνα Δία. Αρχικά, προς το τέλος του 5ου αι. π.Χ., κατασκευάστηκε ένας κτιστός βωμός, αλλά αργότερα, στο β' μισό του 4ου αιώνα π.Χ., κτίστηκε δίπλα στο βωμό περίπτερος ναός δωρικού ρυθμού με λίθινο θριγκό (ανωδομή). Τον τελευταίο αντικατέστησαν με άλλο μαρμάρινο προς το τέλος του 3ου ή τις αρχές του 2ου αι. π.Χ. μετά από κάποια καταστροφή που υπέστη ο ναός. Τη στέγη του διακοσμούσαν πήλινες κεραμώσεις, ανάγλυφες και έγχρωμες. Η σχεδιαστική του αποκατάσταση είναι δυνατή με βάση τα αρχιτεκτονικά μέλη που βρέθηκαν διάσπαρτα. Στα ρωμαϊκά χρόνια (1ος - 2ος αι. μ.Χ.) ο ναός μετασκευάστηκε και με το υλικό του κτίστηκαν στη νότια στενή πλευρά του δύο βαθμιδωτές κατασκευές (κερκίδες), ενώ μεταξύ τους, επάνω στον παλαιότερο βωμό, κατασκευάστηκε άλλος μικρός βωμίσκος. Στον υπαίθριο αυτό χώρο καθισμένοι οι πιστοί πρέπει να παρακολουθούσαν κάποια δρώμενα. Όπως δείχνουν τα ευρήματα, η ρωμαϊκή φάση του ναού διήρκησε μέχρι την εποχή των διαδόχων του Μεγάλου Κωνσταντίνου, οπότε πρέπει να καταστράφηκε οριστικά. Τμήμα παλαιοχριστιανικού λουτρού που ανασκάφηκε στο βόρειο άκρο του χώρου σχετίζεται ενδεχομένως με συνέχιση της λατρείας στους πρώτους χριστιανικούς αιώνες, αλλά και αργότερα στη μεσοβυζαντινή περίοδο. Την εγκατάλειψη του Ιερού ακολούθησε η λιθολόγηση των ερειπίων του από μοναχούς της ρωσικής μονής Παντελεήμονος, μετόχι της οποίας είχε γίνει η περιοχή.

Η αρχαία Μένδη, η οποία γνώρισε μεγάλη οικονομική άνθηση εξαιτίας των εξαγωγών του περίφημου Μενδαίου οίνου, ήταν μια από τις αποικίες, τις οποίες ίδρυσε η Ερέτρια στη χερσόνησο της Παλλήνης τον 8ο αι. π.Χ. Ο κυρίως αρχαιολογικός χώρος, εκτάσης 1200 x 600 μ., εντοπίζεται στο επίπεδο πλάτωμα και τις πλαγιές ενός πευκόφυτου λόφου ο οποίος καταλήγει ομαλά προς την θάλασσα.. Στην ακρόπολη ή Βίγλα, η οποία εκτείνεται στο ψηλότερο, νοτιοανατολικό σημείο του λόφου, αποκαλύφθηκαν υπόγειοι αποθηκευτικοί χώροι με κεραμική (συστάδες από λάκκους-αποθέτες) από τον 12ο έως τον 7ο αι. π.Χ. Στο πλάτωμα, γνωστό και ως Ξέφωτο, δοκιμαστική τομή αποκάλυψε τμήμα τείχους της κλασικής πόλης. Στο "Προάστειο", το οποίο αναφέρεται από τον Θουκυδίδη και το οποίο καταλαμβάνει την παραθαλάσσια εκτός τειχών περιοχή της αρχαίας πόλης, ερευνήθηκαν διαδοχικές φάσεις κατοίκησης από τον 9ο έως τον 4ο αι. π.Χ. Στο παράλιο νεκροταφείο, που εντοπίστηκε στην παραλία του ξενοδοχείου Μένδη, ερευνήθηκαν 241 συνολικά ταφές, κυρίως βρεφών και μικρών παιδιών, μέσα σε μεγάλα αγγεία, που χρονολογούντα από τα τέλη του 8ου έως τις αρχές του 6ου αι. π.Χ. Τα αγγεία ήταν κυρίως γραπτά, με φυτική και γεωμετρική διακόσμηση, ή και εγχάρακτα, και αποτελούν χαρακτηριστικά δείγματα του κεραμεικού ρυθμού της Χαλκιδικής. Το ιερό της αρχαίας πόλης τέλος εντοπίστηκε στο αμμώδες, επίπεδο ακρωτήρι «Ποσείδι», 4χλμ. δυτικά της Μένδης. Στα κτήρια που έχουν ανασκαφεί περιλαμβάνεται ο ναός του Ποσειδώνα των αρχών του 5ου αι. π.Χ., η ταύτιση του οποίου οφείλεται σε σειρά εγχάρακτων επιγραφών σε αγγεία. Τα αποτελέσματα της μέχρι σήμερα ανασκαφικής έρευνας στην αρχαία Μένδη θεωρούνται ιδιαίτερα σημαντικά, καθώς απέδειξαν ότι ένας μόνιμος οικισμός με έντονα ευβοϊκές επιρροές ιδρύθηκε εκεί ήδη από τα τέλη του 12ου - αρχές 11ου αι. π.Χ. Ο χαρακτήρας αυτής της τόσο πρώιμης εγκατάστασης δεν μπορεί ακόμη να διευκρινιστεί, ωστόσο νέα στοιχεία προστίθενται όχι μόνο στις γνώσεις μας για την ευβοϊκή αποικιακή δραστηριότητα στην περιοχή της Χαλκιδικής, αλλά και γενικότερα για τις εμπορικές σχέσεις που αναπτύχθηκαν στο Βόρειο Αιγαίο στην διάρκεια των «Σκοτεινών Αιώνων».

Η αρχαία Άκανθος υπήρξε κορυφαία πόλη - λιμάνι της ανατολικής Χαλκιδικής και μια από τις πιο σημαντικές ολόκληρης της Μακεδονίας. Κατέχει μία προνομιακή θέση ανάμεσα σε δύο θαλάσσιες ακτές, δίπλα στην Ιερισσό και στον οδικό άξονα προς Ουρανούπολη - Άγιο Όρος. Η Άκανθος, αποικία των Ανδρίων κατά τον Θουκιδίδη (IV 84.1) ή Ανδρίων και Χαλκιδαίων κατά τον Πλούταρχο (Αιτίαι Ελλήνων 30), αναπτύσσεται γύρω στα μέσα του 7ου αι. π.Χ. σε θέση προϊστορικής εγκατάστασης. Η πόλη είναι γνωστή από την ευρεία κυκλοφορία των νομισμάτων της κατά την αρχαιότητα. Ως κύρια πηγή πλούτου της πόλης πρέπει να θεωρηθεί η γεωργία. Ιστορικά, ή Άκανθος κάνει την εμφάνισή της κατά τη διάρκεια των Περσικών πολέμων, όταν βρίσκεται στην πλευρά των Περσών, πρώτα το 490 στην πλευρά του Μαρδόνιου και ύστερα το 480 π.Χ. στην πλευρά του Ξέρξη, τον οποίο και βοηθά στην κατασκευή της διώρυγας στη χερσόνησο της Ακτής. Αργότερα συμμετείχε στη Δηλιακή Συμμαχία και βοήθησε τους Αθηναίους στον Πελοποννησιακό πόλεμο. Μετά την ειρήνη του Νικία το 421 π.Χ., η Άκανθος απόλαυσε μια μικρή περίοδο ανεξαρτησίας μέχρι την εξάπλωση των Μακεδόνων και τέθηκε τελικά τον 4ο αι. π.Χ. υπό τον έλεγχό τους. Η πόλη λεηλατήθηκε από τους Ρωμαίους περίπου το 200 π.Χ. (Λίβιος, 31.45.15 κ.ε.), ωστόσο το λιμάνι της συνέχισε να λειτουργεί. Στην αυτοκρατορική περίοδο η πόλη έγινε ρωμαϊκή περιφέρεια (conventus των ρωμαίων πολιτών). Ασημένια νομίσματα κόπηκαν για πρώτη φορά στην Άκανθο γύρω στο 530 π.Χ. σε μεγάλες ποσότητες κατά τα ευβοϊκά πρότυπα. Γύρω στο 424 π.Χ. παρατηρείται μια αλλαγή στην κοπή νομισμάτων στην Άκανθο, όπου πλέον χρησιμοποιούντα τα φοινικικά πρότυπα. Οι τελευταίες κοπές του νομισματοκοποείου της Ακάνθου μπορούν να χρονολογηθούν στα μέσα του 4ου π.Χ.

Η Μονή του Ζυγού (Φραγκόκαστρο) βρίσκεται αμέσως έξω από τα όρια του Αγίου Όρους. Είναι ένα αρχαίο αγιορειτικό μοναστήρι, το οποίο ιδρύθηκε στα μέσα του 10ου αι. και καταστράφηκε λίγο πριν από το 1198. Σώζεται όλος ο οχυρωματικός του περίβολος, ενισχυμένος με δέκα πύργους, ο οποίος περιβάλλει έκταση 5,5 στρεμμάτων. Το καθολικό, κτίσμα του α' τετάρτου του 11ου αι., σώζεται σε ύψος μέχρι και 4 μέτρα. Είναι σταυροειδής εγγεγραμμένος ναός, με δύο ταφικά παρεκκλήσια, και αποτελείται από τέσσερις οικοδομικές φάσεις. Η 10η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων διενεργεί συστηματική ανασκαφή για την αποκάλυψη και μελέτη της οικοδομικής ιστορίας της μεσοβυζαντινής μονής του Ζυγού, όπως αναφέρει ο Αρχαιολόγος Ιωακείμ Αθ. Παπάγγελος.

Η Όλυνθος είναι αρχαία πόλη της Χαλκιδικής, χτισμένη σε μια εύφορη πεδιάδα, στο μυχό του κόλπου της Τορώνης, κοντά στη βάση της χερσονήσου της Παλλήνης (σήμερα Κασσάνδρας), σε απόσταση 60 σταδίων (11,5 χλμ περίπου) από την Ποτίδαια και 4 χλμ από τη θάλασσα. Ιστορικά στοιχείαΗ τοποθεσία κατοικείται από τη Νεολιθική Εποχή (5300-4500 π.Χ.), η λέξη "Όλυνθος" είναι προελληνική και σημαίνει, πιθανόν, "αγριοσυκιά". Σύμφωνα με την παράδοση ονομάστηκε έτσι από τον Όλυνθο, γιο του ποτάμιου θεού Στρυμόνα. Ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι η πόλη κατακτήθηκε από τους Βοττιαίους της Ημαθίας τον έβδομο αιώνα π. Χ. Η περιοχή άνηκε σε μια θρακική φυλή, τους Βοττιείς, οι οποίοι την κατείχαν μέχρι το 479 π.Χ.. Εκείνη τη χρονιά ο Πέρσης στρατηγός Αρτάβαζος υποπτεύθηκε ότι ετοιμαζόταν αποστασία της πόλης από το Μεγάλο Βασιλιά . Ο Αρτάβαζος κατέσφαξε τους κατοίκους και παρέδωσε την έρημη πόλη στους Χαλκιδείς των πέριξ. Ως μέλος της Αθηναϊκής Συμμαχίας, η Όλυνθος πρέπει να ήταν σχετικά ασήμαντη, γιατί αναφέρεται να συνεισφέρει 2 Τάλαντα ενώ οι γειτονικές Σκιώνη, Μένδη και Τορώνη έδιναν 9, 8 και 6 αντίστοιχα. Το 432 γίνεται έδρα του κοινού των Χαλκιδέων, το οποίο σχηματίστηκε με παρότρυνση του Περδίκκα, βασιλιά των Μακεδόνων, με αποτέλεσμα να μετοικίσουν αρκετοί Χαλκιδείς από γειτονικούς οικισμούς. Την ίδια χρονιά αποσπάται, οριστικά, από την Αθηναϊκή συμμαχία. Ο Βρασίδας τη χρησιμοποίησε σα βάση για την εκστρατεία του το 424 . Τον 4ο αι. αποκτά σημαντική πολιτική δύναμη , ως κεφαλή του κοινού των Χαλκιδέων. Μαρτυρίες για τη δράση του κοινού των Χαλκιδέων μπορούν να ανιχνευτούν από τον καιρό της Ειρήνης του Νικία ( 421 πΧ ) , όταν βρίσκουμε τους Χαλκιδείς να κινούνται διπλωματικά από κοινού και να εντάσσονται στη συμμαχία του Άργους. Έχουν βρεθεί νομίσματα του κοινού που χρονολογούνται, με βεβαιότητα, από το 405 πΧ. Αναμφισβήτητα, λοιπόν, το κοινό ιδρύθηκε πριν το τέλος του 5ου αι. και το κίνητρο σχηματισμού του ήταν η αυτοπροστασία από ενδεχόμενη Αθηναϊκή επίθεση. Μετά το πέρας του πελοποννησιακού πολέμου η ανάπτυξη του κοινού ήταν γρήγορη. Γύρω στο 390 π.Χ. βρίσκουμε τους Χαλκιδείς να συνάπτουν σημαντική συμφωνία με το βασιλιά της Μακεδονίας Αμύντα και μέχρι το 382 είχαν συμπεριλάβει στο κοινό των Χαλκιδέων πολλές ελληνικές πόλεις δυτικά του Στρυμόνα, μεταξύ των οποίων και η Πέλλα. Εκείνη τη χρονιά ( 382 π.Χ.) η Σπάρτη ενέδωσε στις εκκλήσεις της Ακάνθου και της Απολλωνίας, οι οποίες φοβούνταν ότι θα καταλαμβάνονταν από τους Χαλκιδείς, να εκστρατεύσει εναντίον της Ολύνθου. Μετά από τριετή πόλεμο χωρίς νικητή, οι Χαλκιδείς συμφώνησαν να διαλύσουν το κοινό (379). H "διάλυση" ήταν τυπική, γιατί βρίσκουμε δύο χρόνια αργότερα το κοινό ανάμεσα στα μέλη της Αθηναϊκής ναυτικής συμμαχίας (378-7). Είκοσι δύο χρόνια αργότερα, κατά τη βασιλεία του Φιλίππου στη Μακεδονία, ο Δημοσθένης παρουσιάζει την Όλυνθο ισχυρότερη από την εποχή πριν την Σπαρτιατική εκστρατεία. Η πόλη, κατά γενική παραδοχή, ήταν πρώτου μεγέθους και το κοινό περιλάμβανε 32 πόλεις. Στον πόλεμο που ξέσπασε ανάμεσα στην Αθήνα και τους συμμάχους της, το 357-55 , η Όλυνθος ήταν αρχικά σύμμαχος του Φίλιππου. Αργότερα , θορυβημένοι οι Χαλκιδείς από την αύξηση της δύναμης του Φίλιππου, σύναψαν συμμαχία με την Αθήνα αλλά, παρά τις προσπάθειες της τελευταίας και ειδικά του Δημοσθένη, η πόλη παραδόθηκε στο Φίλιππο (348), ο οποίος την κατέσκαψε. Αρχαιολογικά στοιχείαΗ πόλη των κλασικών χρόνων ήταν δομημένη σύμφωνα με το Ιπποδάμειο σύστημα, σε έκταση 600Χ300μ., με οικοδομικά τετράγωνα που χωρίζονταν από οριζόντιες και κάθετες οδούς. Αξιοσημείωτο είναι ότι δεν έχει βρεθεί το θέατρο της πόλης. Τα σπίτια είχαν δύο ορόφους, με εσωτερική αυλή. Στα νότια βρισκόταν η αγορά και στα ανατολικά τα σπίτια των πλουσίων. Ανάμεσα στις επαύλεις που ανασκάφηκαν είναι αυτές της Αγαθής Τύχης, του Ηθοποιού, καθώς επίσης και των Διδύμων Ερώτων. Σε αυτές βρέθηκαν ψηφιδωτά δάπεδα, αγγεία, κοσμήματα και πήλινα ειδώλια. Τα πρώτα αρχαιολογικά ευρήματα ήρθαν στο φως το 1928. Οι πιο πρόσφατες ανασκαφές έγιναν τη δεκαετία του ' 90. Αρχαιολογικό Μουσείο ΟλύνθουΣτον αρχαιολογικό χώρο της αρχαίας Ολύνθου λειτουργεί από το 1998 Αρχαιολογικό Μουσείο. Σκοπός του μουσείου είναι να δώσει μια ολοκληρωμένη εικόνα στους επισκέπτες για την ιστορία της αρχαίας πόλης αλλά και να περιγράψει τις ανασκαφές και την αναστήλωση. Όλα αυτά γίνονται αποκλειστικά με οπτικοακουστικά μέσα.